Librat profetikë

Të 16 profetët shkrimtarë të Dhjatës së Vjetër (nga Isaia
deri te Malakia) shërbyen gjatë tre periudhave të
ndryshme të historisë hebre. Shumica e tyre dhanë
mesazhin e Perëndisë gjatë Mbretërisë së Ndarë. Dy
nga këta profetë (Ezekieli dhe Danieli) ishin aktivë gjatë
mërgimit në Babiloni dhe tre profetë (Hagai, Zakaria,
Malakia) shërbyen pasi njerëzit u kthyen nga mërgimi.
Kështu, ata hyjnë në librat historik nga 1 Mbretërit deri te
Nehemia.

Profetët ishin goja për Perëndinë, të cilët ngriheshin në një kohë të rënies
frymërore për të thirrur njerëzit te Zoti dhe për t'i paralajmëruar për gjykimin nëse
ata nuk i bindeshin.

Isaia, Jeremia, Ezekieli dhe Danieli njihen si Profetë të Mëdhenj, kryesisht për
arsye se librat e tyre janë të gjatë. Të tjerët quhen Profetë të Vegjël, sepse librat e
tyre, megjithëse të rëndësishëm, janë të shkurtër në krahasim me të tjerët.

Temat e mëposhtme zënë vend rregullisht në shkrimet profetike.


1. Shenjtëria e Perëndisë.
2. Mëkati dhe dështimi i popullit të zgjedhur të Perëndisë.
3. Thirrje për pendim.
4. Gjykimi i Perëndisë nëse njerëzit nuk pendohen.
5. Gjykimi i Perëndisë në kombet përreth.
6. Kthimi i një pjese të kombit nga robëria.
7. Ardhja e Mesias dhe hedhja poshtë e Tij.
8. Ardhja e dytë e Mesias në fuqi dhe lavdi.
9. Restaurimi i popullit të zgjedhur të Perëndisë.
10. Sundimi universal i Krishtit.


Ja disa çelësa të dobishëm në studimin e librave profetikë. Ndonjëherë profeti
kalon nga e kaluara ose e tashmja në të ardhmen, duke lënë pas qindra vjet pa
tranzicione me fjalë. Kini kujdes për këta tranzicione të menjëhershme!

Disa profeci kanë një përmbushje të hershme të pjesshme dhe një përmbushje
të dytë të plotë. Ky njihet si Ligji i Referimit të Dyfishtë.

Emrat Izrael, Efraim, Jozef dhe Samari zakonisht kanë të bëjnë me Mbretërinë së
Veriut, megjithëse Izraeli ndonjëherë nënkupton të gjithë 12 fiset. Judea dhe
Jeruzalemi i referohen Mbretërisë së Jugut.

Niniva ishte kryeqyteti i Asirisë, Damasku i Sirisë dhe Babiloni i Babilonisë ose
Kaldesë.

Fjalë si vende të larta, lisa dhe kopshte kanë të bëjnë me idhujtari.

Profetët mund të klasifikohen sipas njerëzve (popujve), të cilëve u shërbyen,
megjithëse shpeshherë pati edhe përjashtime.

ISAIA. I njohur si Profeti ungjillor, Isaia jetoi gjatë sundimit të Uziahut, Jothamit dhe
Ezekias (mbretër të Judesë). Gjatë kësaj kohe Mbretëria e Veriut u robërua nga
Asiria dhe Judea gjithashtu u kërcënua nga Asirianët. Isaia e siguroi Ezekian se
Zoti do ta shkatërronte ushtrinë Asiriane para se të mund të pushtonte
Jeruzalemin. Por ai gjithashtu paralajmëroi se Judea do të robërohej më vonë nga
babilonasit për shkak të idhujtarisë.


Në qoftë se 39 kapitujt e parë të Isaisë korrespondojnë me 39 librat e Dhjatës së
Vjetër, atëherë 26 kapitujt e fundit të Isaisë sigurisht janë parallel me 26 librat e
Dhjatës së Re me mesazhet e tyre ngushëlluese rreth Mesias -- Ardhjen e Tij të
parë, veprimtarinë publike, mohimin, vdekjen, ringjalljen, lartësimin, ardhjen e dytë
dhe sundimin e lavdishëm. Isaia 53 na jep një përshkrim grafik të vdekjes së
Krishtit, megjithëse fjalët janë shkruar rreth 700 vjet para se ngjarja të ndodhte.

JEREMIA. Profeti Vajtues shërbeu gjatë kohës që Judea u kërcënua dhe pastaj u
robërua nga babilonasit. I drejtuar nga Perëndia, Jeremia i këshilloi njerëzit që t'u
nënshtroheshin babilonasve, por ata e akuzuan atë për tradhti dhe u munduan ta
vrisnin. Pasi Jeruzalemi ra, ai u lejua që të qëndronte atje me disa të tjerë. Ai i
këshilloi të tjerët që të mos largoheshin për në Egjipt, por ata jo vetëm që shkuan
vetë, por tërhoqën edhe atë gjithashtu. Jeremia vdiq në Egjipt.

Krahas parashikimit të robërisë nga Babilonia, Jeremia parashikoi shkatërrimin e
asaj perandorie në fund të 70 vjetëve dhe kthimin e hebrenjve në tokën e tyre.

VAJTIMET. Ky është vajtim për shkatërrimin e Jeruzalemit. Profeti tregon
emocionet e hebrenjve ndërsa ata shikonin babilonasit duke sulmuar dhe pastaj
duke robëruar qytetin e tyre të dashur.

EZEKIELI. Ezekieli ishte çuar në Babilon 11 vjet para rënies së Jeruzalemit.
Nëpërmjet një serie vizionesh dhe artesh simbolike, ai i kujton Judesë mëkatet,
paralajmëron për mërgimin që ishte gati të ndodhte dhe hedh poshtë mundësinë
e kthimit të shpejtë. Ai pastaj dënon kombet e tjerë johebre për idhujtarinë dhe
ligësinë e tyre. Së fundi, ai profetizon pendimin dhe restaurimin e gjithë kombit
(Izraelit dhe Judesë) nën mënyrën paqësore të Mesias.

Shiheni lëvizjen e resë së lavdisë ose Shekenasë në librin e Ezekielit! Reja
largohet nga Vendi shumë i Shenjtë dhe për te pragu i Tempullit (9:3), pastaj mbi
prag (10:4), pastaj te hyrja në lindje (10:19), pastaj te mali në lindje të qytetit (11:
23). Kjo portretizon Zotin që largohet nga Tempulli i Tij dhe nga Qyteti, për arsye të
mëkateve të njerëzve. Ai përfundimisht do të kthehet në Tempull (43:2) në një ditë
që akoma është në të ardhmen.

DANIELI. Ashtu si Ezekieli, Danieli profetizoi gjatë mërgimit. Ai trajtoi veçanërisht
«kohët e johebrenjve» kur katër fuqi botërore do të mbanin popullin hebre nën
sundim. Këta fuqi ishin Babilonia, Medo-Persia, Greqia dhe Roma, të
simbolizuara nga një shëmbëllim i përbërë nga katër lloje metalesh dhe
gjithashtu të simbolizuara nga katër egërsira. Këta katër fuqi botërore do të
vazhdonin nga një perandori e pestë, mbretëria e Zotit Jezus Krisht, e simbolizuar
nga një gur i madh, copëtues.

Libri i Danielit përmban gjithashtu edhe dëshminë drithëruese të tre hebrenjve, të
cilët u ngritën në krye të drejtimit politik krahas refuzimit të tyre për kompromis
(kapitulli 1); mbrojtjen e tyre të mrekullueshme në furrën e ndezur (kapitulli 3); dhe
përvojën e paharrueshme të Danielit në gropën e luanëve (kapitulli 6).

Vegimi profetik i Danielit për 70 «javët» (490 vjet) të superioritetit të johebrenjve
(kapitulli 9) mbulon ardhjen e parë të Krishtit, e kalon epokën e kishës së sotme
dhe pastaj trajton periudhën e Shtrëngesës së madhe (menjëherë para ardhjes
së dytë të Krishtit).

Kapitujt e fundit të Danielit (11 dhe 12) paratregojnë pushtimin e Medo-Persisë
nga Greqia, rënien e Perandorisë Greke, ngritjen e Antikrishtit të ardhshëm dhe
ardhjen e Shtrëngesës së Madhe.

OSEA. Osea i profetizoi Izraelit gjatë viteve të perëndimit. Martesa e Oseas me një
prostitutë, e cila provoi se ishte e pabesë ndaj tij, por përfundimisht e restauruar,
portretizon marrëdhënien e Izraelit me Perëndinë: gjithnjë në rënie, por
përfundimisht e sjellë te Zoti në bekim.

JOELI. Joeli ishte për Judenë, ndoshta nga sundimi i Joashit deri te Ahazi. Fraza e
tij çelës është «dita e Zotit», një kohë gjykimi të egër e simbolizuar në fund nga një
mori karkalecash. Ai njihet si «profeti i Rrëshajës», sepse ai paratregon derdhjen
universale të Frymës së Shenjtë, në Ditën e Rrëshajëve (50 ditë pas ringjalljes së
Krishtit), i cili ishte premtim. Joeli gjithashtu parashikon gjykimin e kombeve
johebre dhe bekimin e Izraelit në Mijëvjeçarin e ardhshëm. Premtimi i tij se
«kushdo që do të thërrasë në emrin e Zotit do të çlirohet» (2:32) është cituar nga
Pali në Romakëve 10:13 për të treguar se shpëtimi është për këdo që beson në
Zotin Jezus Krishtin si Shpëtimtar personal.

AMOSI. Ky rojtar u thirr që të largohej nga shtëpia afër Betlehemit dhe të udhëtonte
për në veri te viçi i artë në Bethel me qëllim që të thërriste për mëkatet e Izraelit. I
njohur si profeti i drejtësisë shoqërore, ai e bashkoi Izraelin me johebrenjtë dhe
Judenë si të pjekur për gjykimin e Perëndisë. Nëpërmjet një seri vizionesh ai
portretizoi kohën e afërt dhe sigurinë e dënimit. Por libri përfundon me premtimin
e kthimit tek Perëndia dhe restaurimit të Izraelit.

ABDIA. Abdia parashikon shkatërrimin e plotë të Edomit për arsye të krenarisë
dhe për arsye se u gëzua për shkatërrimin e Jeruzalemit.

JONA. Jona është i ndryshëm nga të gjithë profetët e tjerë në atë se përvojat e tij
më tepër sesa fjalët e tij përbëjnë profeci. I urdhëruar nga Perëndia për të shkuar
dhe predikuar në Niniven johebre, Jona nuk iu bind, u hodh në det, u gëlltit por nuk
u tret nga një peshk i madh, u nxorr në bregdet, iu dha një shanc i dytë dhe ishte
mjeti për fillimin e një ringjalljeje të madhe. Në të njëjtën mënyrë, Izraeli u
urdhërua të ishte një misionar për johebrenjtë, ishte i pabindur, u shpërnda nëpër
kombe të tjerë, por nuk humbi si komb. Kur Izraeli të restaurohet në ardhjen e dytë
të Krishtit, Izraeli do të jetë kanali i bekimit mbarëbotëror.

Përvoja e Jonas në lidhje me peshkun është gjithashtu simbolike për vdekjen,
varrosjen dhe ringjalljen e Krishtit (Mateu 12:40).

Jona i profetizoi Izraelit, ndoshta gjatë sundimit të Jeohazit, Joashit dhe Jerobamit
II.

MIKEA. I së njëjtës kohë me Isaian, profecia e Mikeas flet për misterin e tre
qyteteve: Samarisë, kryeqytetit të Izraelit, i caktuar për t'u robëruar nga Asirianët;
Jeruzalemit, kryeqyteti i Judesë, i paracaktuar për shkatërrim nga Babiloni (me
Samarinë dhe Jeruzalemin fajtorë për mëkatet e idhujtarisë, padrejtësisë dhe
mërisë); Betlehemit, vendlindja e Mesias së premtuar, i cili mund të copëtonte
armikun dhe të sillte paqe për Izraelin.

NAHUMI. Në kohën kur Judea ishte nën Asirianë, Nahumi solli premtimin e
shkatërrimit të Ninives. Ai e përshkruan rënien e qytetit në detaje--lumin vërshues
dhe zjarrin e madh. Qyteti ishte shpëtuar në kohën e Jonës, por ai ra pas 200
vjetësh.

HABAKUKU. Pasi ai pa ligësinë e Judesë, Habakuku i kërkoi Perëndisë sesi
mund ta toleronte atë. Zoti iu përgjigj se ai do ta dënonte Judenë nëpërmjet
Babilonasve. Kjo e shqetësoi profetin edhe më tepër. Si mund të përdorte
Perëndia një popull më të lig se Judea për të disiplinuar popullin e Tij? Përgjigjja
është se të drejtët do të jetojnë me besim, kushdo qofshin ata dhe, se të ligtë do
të shkatërrohen. Kjo e kënaqi Habakukun, kështu ai e mbylli profecinë e tij me një
këngë gëzimi.

SOFONIA. Dy mendime çelës në profecinë e Sofonisë janë gjykimi dhe gëzimi.
Perëndia do ta gjykojë Judenë për arsye të idhujtarisë së saj të tepruar. Dita e Zotit
do të jetë një kohë lufte, shqetësimi dhe shkatërrimi. Kombe johebre, si Filistia,
Moabi, Amoni, Etiopia dhe Asiria nuk do t'i shpëtojnë.

Përfundimisht, populli i Perëndisë do të restaurohet dhe Perëndia do të
ngazëllohet për ta me gëzim.

HAGAI. Hagai, Zakaria dhe Malakia u profetizuan hebrenjve, të cilët u kthyen në
tokën e tyre nga Babilonia. Kur Zerubabeli dhe bashkëpunëtorët e tij u munduan të
rindërtonin Tempullin, ata u kundërshtuan keqazi nga samaritanët. Hagai i qortoi
hebrenjtë për mosreagimin e tyre për përjetesën në shtëpi të mira, ndërkohë kur
Tempulli ishte gërmadhë. Ai u kujtoi atyre pagën për mosbindjen në të kaluarën
dhe u kërkoi të vazhdonin me planin e ndërtimit. Ai priti me padurim kohën kur
Perëndia do të shkatërronte mbretëritë e kësaj bote dhe të shpëtojë popullin e Tij
të zgjedhur.

ZAKARIA. Bashkë me Hagain, Zakaria profetizoi gjatë kohës së mbuluar nga
Ezdra duke inkurajuar mërgimtarët e kthyer për të rindërtuar Tempullin. Në tetë
vizione të lartë simbolike, ai parashikoi gjykimin për shtypësit hebre, gjykimin e
judaizmit kundërshtar, pastrimin dhe restaurimin e pjesës që kishte mbetur nga
hebrenjtë dhe sundimin e lavdishëm të Mesias. Zakaria kujtohet veçanërisht për
profecitë e tij në lidhje me Zotin Jezus--hyrjen e Tij triumf, tradhtimin e Tij për 30
copë argjend, vdekjen e Tij si Bari i rrahur, shfaqjen e Tij të lavdishme në Malin
e Ullinjve dhe sundimin e Tij mijëvjeçar si Prift-Mbret.

MALAKIA. Ngjarjet në Malakia paralelizohen me ata në Nehemia, në mbyllje të
historisë së Dhjatës së Vjetër. Tempulli dhe muret e Jeruzalemit janë rindërtuar,
por një seri abuzimesh kanë depërtuar brenda. Malakia u mundua t'i korrigjonte
këta abuzime si mosdashuria, ofrimet e ndotura, divorcet, martesat e përziera dhe
neglizhimi i të dhjetës. Ai parashikoi ardhjen e parë të Krishtit, të paraprirë nga
mesazhsjellësi i Tij, të cilin e dimë se është Gjon Pagëzori. Ai gjithashtu
parashikoi kohën kur Krishti do të vijë si Dielli i Drejtësisë, i paraprirë nga profeti
Elia. Atëherë Krishti do të gjykojë të paperëndishmit, por do të sjellë bekim atyre
që i frikësohen Zotit.